NIEUWS

Een antwoord op de roep om normen en waarden

© copyright 2004, Gijs vd Brink

De moderne samenleving wordt gekenmerkt door netwerken. Maar de keerzijde is dat relaties steeds dunner en breekbaarder worden. Oftewel ‘lichter’ en ‘vloeibaarder’. E-mail contact en chatbox gesprekken zijn in de plaats gekomen van persoonlijk contact en gesprekken aan tafel. Duurzame relaties hebben hun vanzelfsprekendheid verloren.

In de moderne cultuur betekent sociale beweeglijkheid (ofwel kortstondige contacten) vooruitgang en sociale binding (ofwel trouw) stagnatie.
Wat is de reden hiervan? Een duurzame binding aan iets wordt gezien als een beperking van de eigen ontplooiing. Maar hoe zal een ‘samenleving’ kunnen overleven waar de gerichtheid op eigen ontwikkeling prioriteit heeft? We leven in een maatschappij waar het niet meer vanzelfsprekend is elkaars noden te delen. Volgens de moderne logica is je maatschappelijke positie, ook die van randgroepen consequentie van eigen gedrag en keuze.

Individuele vrijheid verworden tot egocentrisme

Individuele vrijheid is de grondslag van onze cultuur geworden. Een ieder mag zijn leven inrichten zoals hij het wil, als hij een ander maar niet schaadt.
Dit vrijheidsbeginsel is mooi en heeft goed gefunctioneerd zo lang het nog samenging met een ‘wij-gevoel’, met de context van een groep, familie, buurt of kerk. Sinds het openbreken van die verbanden heeft de individuele vrijheid geen bedding meer. Zij heeft zicht ontdaan van elk ‘wij-gevoel’ en is verworden tot vrijblijvendheid en zelfgerichtheid.

Beide kenmerken zijn een dominante trek van onze cultuur geworden. Je eet je magnetronmaaltijd voor de televisie, op je eigen tijdstip, misschien wel op je eigen kamer. De meest elementaire levensbehoefte delen mensen niet meer samen.

Geen gezamenlijk toekomstperspectief

Geen toekomstverwachting, maar een zelf te bepalen snelle realisering van wensen.Vandaag besteld, morgen in huis. En niet alleen goederen, ook wensen en idealen. En niet alleen individueel, ook sociaal en politiek. Dat maakt onrustig en egoïstisch. Wie het kan betalen, koopt zekerheid in via een verzekering. Er is geen gemeenschappelijk toekomstperspectief meer.
Heeft het consumentisme haar grens niet bereikt vragen filosofen zich af. Velen denken dat de kaalslag de afgelopen decennia zijn uiterste punt heeft bereikt. Men leidt dat af uit de maatschappelijke discussie over normen en waarden.

Gevolgen en tegenkrachten

De gevolgen zijn alom te horen. Een algemeen gevoelen van onveiligheid en onbehagen. Er is een steeds hardere roep om normen en waarden, die de ánder moet respecteren en in praktijk moet brengen. Maar de sociale en morele verschillen zijn zo groot geworden, dat men elkaar niet meer begrijpt.

Zijn er ook tegenkrachten aan het werk? Inderdaad, maar hier moeten we onderscheid maken tussen goede en slechte. De slechte tegenkrachten die alom de kop opsteken zijn nationalisme en racisme. De goede zijn minder prominent aanwezig in de media. Het is onze taak en roeping als christen om hieraan aandacht te geven. Gemeenschapsverbanden als het gezin, de buurt, de kleinere school, de woongroep, het gemeenschapselement van de werkvloer. Elk verband waar het duurzame ‘wij-gevoel’ nog bestaat verdient onze steun.

Onze opdracht als christen

Wat is onze opdracht? Hoe kunnen en moeten we deze negatieve individualisering beantwoorden? Met een inzet voor de waarde van gemeenschappelijkheid en normen als trouw, barmhartigheid en solidariteit. Als we dat wat meer invullen komen we op een drievoudige inzet.

1. Persoonlijk: ‘God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf.’
Geen autonomie denken. Niet de mens als individu centraal. De mens is door God geschapen als een sociaal wezen met een verantwoordelijkheid voor anderen. Eva werd aan Adam gegeven om te helpen, aan te vullen, en te corrigeren. Het is van belang je als volgeling van Jezus voortdurend af te vragen: wat zou Hij gedaan hebben? wwjd

2. Samen: de geloofsgemeenschap als ‘zout der aarde en licht van de wereld.’
Investeren in je primaire leefomgeving: het gezin, de leefgemeenschap, de kerk.
Hier bevindt zich het zwaartepunt van je relaties, niet in je chat-box. Netwerken is prachtig, maar niet ten koste van trouw en verplichting aan je primaire leefomgeving.

Dikkere relaties dragen de dunnere en niet andersom. De dwarsbalken dragen het latwerk van een pannendak. Andersom is het dak een zeer korte levensduur beschoren.
In duurzame leefomgevingen als het gezin, de leefgemeenschap en de geloofsgemeenschap leren mensen in verbondenheid met elkaar te leven. Dit is van groot belang voor de vorming van een gezonde persoonlijkheid, wat vervolgens ook ten goede komt aan de samenleving.

Het is de bedoeling om een voorbeeld voor de samenleving als geheel te zijn, zoals Jezus van ons vraagt in de bergrede (Matt.5:13,14,16 ‘zout’ en ‘licht’). Christelijke gemeenschappen zijn proefpolders en voorbeelden van een door God bedoelde samenleving, die op een zeker moment in de geschiedenis van de mensheid werkelijkheid zal worden.

3. Hoop: de wederkomst van Christus en het Koninkrijk van God.
Een gezamenlijke hoop en een gemeenschappelijk ideaal: Het Koninkrijk van God is al aangebroken met de komst van Jezus naar de aarde, er mag nu aan gewerkt door ons, de volgelingen van Jezus, en het zal definitief en volmaakt op aarde gevestigd worden als Jezus terugkomt.
Hoop is niet alleen wachten op iemand of iets. Hoop is gedreven worden door de liefde van Jezus Christus.

Vaclav Havel heeft dit heel mooi verwoord in een gedicht:

“Over de hoop” van Vaclav Havel, de president van Tsechië.

“Diep in onszelf dragen wij hoop
Als dat niet het geval is,
is er geen hoop.

Hoop is een kwaliteit van de ziel
en hangt niet af van
wat er in de wereld gebeurt.

Hoop is niet voorspellen of vooruitzien.
Het is een gerichtheid van de geest.
Een gerichtheid van het hart,
voorbij de zon verankerd.

Hoop in deze diepe en krachtige betekenis
is niet hetzelfde als vreugde
omdat alles goed gaat,
of bereidheid je in te zetten
voor wat succes heeft.

Hoop is ergens voor werken,
omdat het goed is, niet alleen
omdat het kans van slagen heeft.

Hoop is niet hetzelfde als optimisme,
evenmin de overtuiging
dat iets goed zal aflopen.
Wel de zekerheid dat iets zinvol is,
afgezien van de afloop, het resultaat.”

Literatuur:

Ad Verbrugge, docent ethiek Leiden in ND 6-12-03
Ab Klink, directeur wetenschappelijk bureau CDA: “De opstand van de burgers” in Beweging 67/4 2003
Roel Kuiper, hoogleraar Reformatorische wijsbegeerte aan de EUR: “De onthechtings-samenleving” in Beweging 67/4 2003